آئین‌نامه اجرائی مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی
در خصوص حل مشکل اراضی بایر
مصوب 1/12/1369 هیات وزیران

ماده 1- اصطلاحات به کار رفته در این آئین‌نامه به شرح زیر تعریف می‌گردند:
1- ماده واحده- مصوبه مورخ 25/5/1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی در خصوص حل مشکل اراضی بایر در این آئین‌نامه اختصاراً «ماده واحده» نامیده می‌شود.
2- اراضی بایر- زمین‌هائی است که سابقه احیاء دارند ولی به دلیل اعراض مالک، بیشتر از (5) سال متوالی بدون دلیل موجه بلاکشت مانده یا بماند.
3- اراضی اعراضی- زمین‌های در تملک اشخاص است که بلا استفاده گذاشته‌ شده‌اند. احراز اعراضی بودن اراضی توسط دادگاه و از طریق تحقیق و بررسی محل یا اقرار کتبی مالک انجام می‌شود.
4- ضوابط کشاورزی- مجموعه مقررات، اصول و ضوابط فنی و عرفی است که ضرورت رعایت آنها در کشت اراضی از طرف وزارت کشاورزی اعلام می‌گردد.
5- کمیسیون تشخیص- کمیسیونی است مرکب از سه نفر کارشناس (دو نفر به معرفی مدیر کل کشاورزی و یک نفر به معرفی هیات هفت نفره واگذاری زمین) که در هر استان تشکیل می‌گردد و پس از بازدید از ملک و عنداللزوم کسب نظر کارشناس رسمی دادگستری در خصوص بایر بودن اراضی اعلام رای می‌نماید.
6- کمیسیون ارزیابی- کمیسیونی است مرکب از سه نفر کارشناس (دو نفر از کارشناسان یا ارزیابان اداره کل کشاورزی و اداره کل امور اقتصادی و دارائی به معرفی مدیران کل مربوط و یک نفر کارشناس رسمی یا خبره محلی به معرفی دادستان محل) که در استان تشکیل می‌گردد و در مورد بهای عادلانه اراضی موضوع این آئین‌نامه اعلام رای می‌نماید.
ماده 2- تشخیص اراضی بایر خارج از محدوده قانونی شهرها با رعایت ماده واحده و این آئین‌نامه بر عهده کمیسیون تشخیص می‌باشد و به یکی از طرق زیر توسط اداره کل کشاورزی استان مربوط اعلام می‌گردد. رای کمیسیون تشخیص قابل اعتراض در دادگاه صالح خواهد بود.
1- ابلاغ کتبی به مالکان اراضی، در صورت دسترسی به آنان.
2- آگهی در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار مرکز و محلی (در صورت وجود) در دو نوبت به فاصله یک ماه.
3- الصاق اطلاعیه در محل وقوع ملک.
ماده 3- در مورد اراضی بایر موضوع این آئین‌نامه که به تشخیص دادگاه به عنوان اراضی اعراضی شناخته می‌شوند در صورتی که مالکان ظرف یک ماه پس از ابلاغ وزارت کشاورزی یا پس از نشر دومین آگهی در روزنامه جهت انتقال سند مالکیت زمین حاضر نشوند مدیر کل کشاورزی استان به قائم مقامی مالک اسناد انتقال مالکیت این گونه اراضی را امضاء خواهد نمود.
ماده 4- در مورد اراضی بایر موضوع این آئین‌نامه که به عنوان اراضی اعراضی شناخته نمی‌شوند، مالکان اراضی از تاریخ ابلاغ وزارت کشاورزی یا از تاریخ نشر دومین آگهی در روزنامه، یک سال فرصت خواهند داشت تا شخصاً به یکی از طرق مندرج در ماده واحده در خصوص کشت زمین طبق ضوابط کشاورزی که همه ساله قبل از فصل کشت اعلام می‌شود اقدام نمایند یا برای این منظور زمین را از طریق فروش، اجاره یا مزارعه به دیگری واگذار نمایند.
تبصره 1- مالکان یا متصرفین قانونی اراضی موضوع این ماده که مدعی داشتن عذر موجه برای عدم کشت زمین هستند موظفند مستندات و مدارک مربوط را به اداره کل کشاورزی استان مربوط ارائه نمایند تا در صورت تایید اداره کل کشاورزی مهلت تعیین شده تا یک سال دیگر تمدید شود.
تبصره 2- انتخاب هر یک از شقوق فروش ،اجاره یا مزارعه برای واگذاری اراضی موضوع این ماده به منظور کشت اراضی با مالک است و نسخه ای از اسناد یا قراردادهای منعقده در پرونده مربوط (در اداره کل کشاورزی )ضبط می گردد.
ماده 5- در صورتی که ظرف مهلت موضوع ماده (4) این آئین‌نامه کشت اراضی طبق ضوابط کشاورزی انجام نشود هیات‌های هفت نفره واگذاری زمین در مورد فروش اراضی برای کشت، اقدام خواهند نمود. وزارت کشاورزی موظف است در مورد کشت اراضی فروخته شده، نظارت نماید.
ماده 6- کلیه اراضی بایر موضوع ماده سه (3) که در اختیار دولت قرار گرفته‌اند و همچنین اراضی موضوع ماده (5) این آئین‌نامه بر اساس بهای عادلانه‌ای که توسط کمیسیون ارزیابی تعیین می‌گردد توسط هیات‌های هفت نفره واگذاری زمین با رعایت اولویت‌های زیر فروخته خواهند شد:
1- زارعین ساکن در محل که بدون زمین هستند و یا کمتر از عرف محل زمین دارند.
2- داوطلبان اشتغال به کار کشاورزی غیر ساکن در محل در صورت سپردن تعهد سکونت در محل و اشتغال به کار کشاورزی.
3- فارغ‌التحصیلان رشته‌های کشاورزی.
تبصره- کمیسیون ارزیابی موظف است بهای عادلانه اراضی موضوع این ماده را بر اساس عرف محل، قیمت زمین در زمان تصویب ماده واحده، تعرفه قیمت گذاری دولتی و نظر کارشناس یا فرد خبره محلی و با توجه به موقعیت، حاصلخیزی و مرغوبیت اراضی، ارزش زراعت‌های غالب، تناوب زراعی، منابع آب و امثالهم، تعیین نماید.
ماده 7- وجوه حاصل از فروش اراضی موضوع ماده (6) این آئین‌نامه توسط وزارت کشاورزی دریافت و به شرح زیر به حساب‌های مربوط واریز می‌گردد:
1- وجوه حاصل از فروش اراضی موضوع ماده (3) این آئین‌نامه به حسابی که توسط خزانه تعیین می‌گردد واریز و به درآمد عمومی کشور منظور می‌شود.
2- وجوه حاصل از فروش اراضی ماده (5) این آئین‌نامه به حساب صندوق سازمان ثبت اسناد و املاک کشور واریز می‌گردد تا پس از پرداخت بدهی‌های قانونی و شرعی مالک به سازمان‌ها، نهادها و دستگاه‌های دولتی و تامین هزینه‌های مربوط به دفتر اسناد رسمی، مابقی به مالک پرداخت شود.
ماده 8- نظارت بر حسن اجرای ماده واحده و این آئین‌نامه با وزارت کشاورزی است و کلیه نیروهای انتظامی اعم از ژاندارمری، شهربانی و کمیته‌های انقلاب اسلامی مکلفند در اجرای ماده واحده و این آئین‌نامه با وزارت کشاورزی و هیات‌های هفت نفره واگذاری زمین همکاری نمایند.
تبصره- وزارت کشاورزی می‌تواند در صورت لزوم اشخاصی را که به هر طریق مانع اجرای ماده واحده و این آئین‌نامه می‌شوند جهت تعقیب و تعیین کیفر به مراجع قضائی صالح معرفی می‌نماید.
ماده 9- کلیه نهادها و سازمان‌های دولتی موظفند در اجرای ماده واحده و این آئین‌نامه با وزارت کشاورزی همکاری نمایند و اطلاعات و امکانات مورد نیاز را حسب تقاضای وزارت کشاورزی در حداقل زمان ممکن در اختیار آن وزارت قرار دهند.
ماده 10- سازمان برنامه و بودجه کلیه اعتبارات لازم جهت اجرای ماده واحده و این آئین‌نامه را همه ساله در بودجه وزارت کشاورزی پیش‌بینی می‌نماید.
ماده 11- چنانچه ماموران اجرای ماده واحده و این آئین‌نامه مرتکب جرم و تخلفی شوند مطابق قوانین مربوط با آنان رفتار خواهد شد.
ماده 12- از تاریخ ابلاغ این آئین‌نامه هر گونه بخشنامه و دستورالعمل و مقررات مغایر با آن لغو و بلااثر می‌باشد.
ماده 13- ستاد مرکزی واگذاری زمین موظف است دستورالعمل‌های لازم برای اجرای این آئین‌نامه را با نظر وزارت کشاورزی تهیه و به مورد اجراء گذارد.